Бир неча йил аввал сурункали гепатит С давоси йўқ хасталик ҳисобланар эди: мавжуд дори воситалари ҳаммага ҳам ёрдам бермас, даво курсини ўтишга қарор қилганларнинг аксарияти эса салбий асоратлар туфайли уни охиригача етказа олмас эди.
Бироқ охирги йилларда вирусдан оғриқсиз ва эҳтимол уч ой ичида қутулиш имконини берувчи янги воситалар пайдо бўлди. Шунга қарамасдан, кўпчилик одамлар гепатит С дан азият чекишда давом этмоқда: кимдир бу касалликка чалинганидан бехабар, кимдир даволаш курси тахминан кичикроқ шаҳардаги бир хонали уйнинг нархи билан тенг эканлиги учун. Meduza нега гепатит С ни ҳар бир киши ёдда тутиши ва ушбу ташхис қўйилганда қандай йўл тутиши лозимлиги ҳақида ҳикоя қилади.
Гепатит С аниқ статистикаси йўқ жиддий хасталиклардан бири ҳисобланади. Уни стоматологда юқтириб олиш мумкин, 20 йил давомида ҳеч қандай асоратсиз хасталикни бошдан кечириш ва фақат 40 ёшларга келганда кутилмаганда сирроз ҳақида хабар топиш мумкин.
Аввал гепатит С ҳақида нимадир билганлар унинг ҳеч бир касаллик белгисисиз сирроз ва ўлимга олиб келишини ҳисобга олиб, уни «хушмуомала қотил» деб атаган. Бироқ 2013 йилдан фармкомпаниялар 100 кишидан 90 нафарига вирусдан халос бўлиш имконини берувчи дори чиқара бошлади. Бунгача фақат интерферонлар ёрдамида даволаниш мумкин бўлиб, у келтириб чиқарадиган асоратлар туфайли инсон ҳаётдан ярим-бир йилга узилиб қолар, бундай муолажа 40—80 фоиз ҳолатлардагина муваффақиятли якунланар эди. Кимлар учундир бундай даво муолажасини қабул қилиш мумкин эмаслиги туфайли улар фақат жигарини кузатиб юриш ва сиррозга чалинмасликка умид қилиш билан кифояланар эди. Янги дори воситаси Россияда аллақачон рўйхатдан ўтказилган бўлиб, бир курси 900 минг рубль атрофида туради.
«Мен спортчиман, ичмайман, чекмайман»
Америка профилактика бўйича ишчи гуруҳи (U.S. Preventive Services Task Force) гепатит С ни юқтириб олиш хавфи мавжуд бўлган барчани унга текширишни тавсия қилади.
«2013 йилда акция ўтказдик: биз барча истовчиларга текин текшириш ўтказдик. Бир йилдан сўнг бу тажрибани такрорлашга қарор қилдик. Лаборатория ходимларидан бирининг ҳикоя қилишича, бир ҳомиладор қиз йигити билан анализ топшириш учун келган. Йигитга ҳам гепатитга текин текширишдан ўтиш таклиф этилганда, у ‘Мен спортчиман, ичмайман, чекмайман’, деб текширишдан ўтишдан бош тортган. Бироқ уни кўндиришганда, унда гепатит С аниқланган ва у вирусни қаердан юқтириб олганлиги ҳақида ҳеч қандай маълумотга эга бўлмаган», — дея ҳикоя қилади «Гепатитга қарши бирга» ташкилоти вакили Никита Коваленко.
Британия Соғлиқни сақлаш миллий хизмати қулоғини тештирган, пирсинг ёки татуировка қилдирган, стерилланмаган асбоблар билан акупунктура ёки электроэпиляция жараёнидан ўтган барчага гепатит С га текширишдан ўтишни тавсия қилади. Асбобларнинг стерилланган-стерилланмаганлигини эса текшириб кўришнинг деярли имкони йўқ. Бироқ қоидаларга амал қилинганлигини тахмин қилиш мумкин бўлган иккиламчи белгилар мавжуд.
«Асбоблар автоклавдан олиниши лозим. Пергамент қоғозчаси ёки пакетчаси бир мартадан ортиқ қўлланувчи тиббий материалга тўғри ишлов берилгандан кейин фойдаланиладиган махсус ўрамдир», — дея аниқлик киритади гепатолог Марина Майевская. Ўрам сизнинг кўз ўнгингизда очилиши керак. Агар мутахассис асбобларни шунчаки спирт билан артаётган бўлса, буни ишлов бериш деб аташ мумкин эмас. Агар маникюр мижознинг уйида қилинаётган бўлса, мижознинг шахсий асбобларидан фойдаланилиши лозим.
Касалликни юқтириб олиш ва мазкур ташхисни қўйиш ўртасида узоқ вақт ўтиб кетиши туфайли уни қаерда юқтириб олганликни аниқлаш ва вирус ўчоғига қарши нимадир қилиш деярли имконсиз.
Гепатит С жинсий алоқа давомида ҳам ўтиши мумкин, бироқ бунинг эҳтимоли жуда паст бўлганлиги туфайли Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти ушбу инфекцияни жинсий йўл билан юқадиган касалликларга киритмайди ҳам.
Миллионга тенг дори воситаси
Инсоният вакцинациясиз халос бўладиган биринчи инфексион хасталик гепатит С бўлиши мумкин. 1990 йиллардан буён гепатит С интерферон инъекциялари ёрдамида даволаб келинган. Бироқ у келтириб чиқарадиган нохуш асоратлар туфайли кўпчилик даво муолажасини тўхтатиб қўяр эди.
Тўғридан-тўғри вирусга қарши курашувчи дори воситалари бундай нохуш ҳолатларни юзага келтирмайди — киши даволаниш чоғида ҳам иш қобилиятини йўқотмайди.
Сотувда бор дори воситаларининг қиймати туфайли кўпчилик беморлар уларни харид қила олмайди. Мисол учун, АҚШда гепатит С га қарши янги дорининг 12 ҳафталик курси 94,5 минг доллар туради.
Гепатит С аниқланган беморларни тиббий ходимлар маъносиз равишда ҳуқуқларини чеклайди. Кўпинча тиббий ходимлардан, айниқса, стоматологлардан вирусни юқтириб олмаслик учун бундай мижозларни қабул қилмасликка ҳаракат қилиши ҳақида эшитиш мумкин. Бироқ бундай беморларга ёрлиқ ёпиштиришга рухсат берувчи ҳеч қандай норматив ҳужжат йўқ.
Ҳар қандай тиббиёт ходими бемор билан ишлай туриб, ўзи вирусни юқтириб олмаслик ва бошқалар учун инфекция манбасига айланмаслик учун санитария-эпидемия режимига қатъий амал қилиши лозим. Мижоз ташқи томондан қанчалик соғлом кўринмасин, шифокор у билан касалликка чалинган бемор билан ишлаган каби ишлаши лозим. Ахир, ҳақиқатан ҳам, гепатит С га чалинганидан бехабар миллионлаб кишилар мавжуд.
Савол:
Болалигимда 13 ёшимда вирусли гепатит B билан оғриганман. Ҳозир ёшим 24 да. Билишимча бу касаллик қонда бир умр қолар экан. Вирусни ўзими, вирусга қарши антителами, мен унчалик фарқига бормайман.
Саволим ушбу вирус менинг турмуш ўртоғимга юқиши мумкинми ва ҳомиладорлик ёки туғруқ вақтида бу вирус фарзандимга ўтиши эҳтимоли қанча? Фарзандим ҳам шу касаллик билан оғрийдими?
Жавоб:
Ёшлигингизда гепатитнинг қайси тури билан оғриганингизни билиш жуда муҳим. Гепатит B билан оғриганингизга ишончингиз комилми?
Негаки вирусли гепатит парентерал, яъни қон орқали (гемотрансфузия, жинсий алоқа) юқади. Агар Сиз оддий сариқ касаллиги (гепатит А) билан оғриган бўлсангиз (у асосан «ифлос қўллар» орқали юқади) хавотирга ўрин йўқ. Гепатит А осон тузалади ва сурункали турга ўтмайди.
Гепатит B дан эса тузалишнинг иложиси йўқ. Бу вирус бутун ҳаётингиз давомида сиз билан қолади ва сиз атрофдагиларни айтиб ўтилган йўллар орқали зарарлашингиз мумкин. Сиз иммунофермент (ИФА) усулида гепатит B антигени (HbSAg) га қон таҳлили топширишингиз керак бўлади. Агар у мусбат чиқса, демак турмуш ўртоғингизни ҳам жинсий йўл ёки маиший буюмлар орқали зарарлашингиз мумкин. Шу сабабли турмуш ўртоғингиз ҳам қон таҳлили топшириши шарт. Агар Гепатит B вируси антигени чиқмаса эмлатиб олгани маъқул.
Фарзандингизни мавжуд вирус билан зарарланиши эса ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида қонда гепатит B вируси миқдори (консентрацияси) нинг кескин ортиб кетиши кузатилса ёки туғруқ пайтида (вертикал) зарарланиши мумкин. Шу сабабли янги туғилган чақалоқлар тезлик билан махсус иммуноглобулин билан эмланади. Бундай ҳимоянинг эффективлиги 95% ни ташкил этади. Ҳомиладорлик пайтида эса айниқса иккинчи ярмида даврий равишда қонни HbSAg га текширтириб туришингиз сўралади. Бу пайтда вирусга қарши препаратларни олиш мумкин бўлмаганлиги сабабли жигар тўқимасини яхшиловчи (гепатопротекторлар) ва организмни умумий қуввати (иммунитет) ни оширувчи препаратларни ичиб туриш тавсия этилади.
Телеграмдаги расмий каналимизга аъзо бўлинг!
Gepatit B virusi gepadnaviruslar oilasiga mansub bo‘lib, uni 1970-yilda D.Deyn bemorning najasidan electron mikroskop yordamida topgan. Shuning uchun virus “Deyn zarrachasi” deb ham ataladi.
HBV infeksiyasi – odamning keng tarqalgan virusli kasalliklaridan biridir JSST ma’lumotlari bo‘yicha yer sharining 1/3 dan ko‘proq qismi HBV bilan zararlangan va ulardan 5% infeksiya tashuvchilar hisoblanadi. HBV tashqi muhitga yuqori chidamli. O‘zining yuqumliligini 30 daqiqa avtoklavlanganda, 1600 C da 60 daqiqa davomida quruq bug‘da sterillanganda yo‘qotadi.
Virusli gepatit B yuqish yo‘llari
Kasallanishning asosiy qismi zararlangan asboblar bilan (shpritslar, ninalar, stomatologik asboblar va boshqalar), kam qismi HBV ga tekshirilmagan qon preparatlarini quyish bilan bog‘liq. Bundan tashqari yaqin muloqotda (ona-bola), jinsiy aloqada, shuningdek teri va shilliq qavatlarning shikastlanishi bilan bog‘liq boshqa maishiy zararlanishlar orqali virusni “tabiiy” yuqish yo‘llari haqida ham ma’lumotlar to‘plangan. Xususan zararlanish xavfi yuqori bo‘lgan bemorlar bo‘lib, gemodializda qatnaydiganlar, shuningdek ijtimoiy guruhdagi shaxslar – erkak gomoseksualistlar, giyohvandlar, fohishalar hisoblanadi. HBV bilan yuqori zararlanish xavf guruhiga qon va qon preparatlari bilan muloqotda bo‘ladigan tibbiyot xodimlari ham kiradi. Virus odam organizmidagi barcha biologik suyuqliklarda bo‘ladi. Shuning uchun onadan bolaga yo‘ldosh orqali, ko‘krak sutidan ham o‘tishi mumkin.
Virusli gepatit B ning yashirin davri 4 haftadan 6 oygacha bo‘lib, o‘rtacha 50 kunni tashkil qiladi. Virusning kirishi qon tomirlar bo‘lganligi uchun u qon orqali butun organizm bo‘ylab tarqalib, jigar hujayralariga (gepatotsitlarga) yopishadi. Gepatotsitlarga virus yopishganidan boshlab, unga patalogik ta‘sir ko‘rsatmaydi. Zararli ta’sir immun hujayralar gepatit B antigenlarini gepatotsitlar yuzasida aniqlashdan boshlanadi. Sodda qilib tushuntiradigan bo‘lsak, jigar hujayralarining zararlanishi immunopatalogik sabablarga bog‘liq.
Kasallikning kechishi
Gepatit B o‘zining patalogik shaklining xilma-xilligi (o‘tkir, o‘rtacha o‘tkir, surunkali, persistensiyalovchi) bilan ajralib turadi. Bu xilma-xillik virus antigenlarining gepatotsit hujayralariga qanday ta’sir etishiga bog’liq. Masalan, kasallikning o‘tkir shaklida T-helperlar (immun hujayralar) faoliyati bostiriladi, surunkali ko‘rinishida esa T-supressorlar (immun hujayralar) jarayonga jalb qilinadi. T-supressorlar faolligining doimiy ravishda bostirilib turilishi autoimmun reaksiya yuzaga kelishiga zamin yaratadi. T-helperlarning ingibatsiyasi (to‘xtatilishi) tufayli virus antigenlarini aniqlab olish qiyinlashadi hamda ularni to‘xtatuvchi antitelolar kam hosil bo‘ladi. Bundan tashqari virus maxsus makrofaglarga ham ta‘sir etish xossasiga ega
Gepatit B kasalligini davolash
Kasallikni davolash bemorlarga vitaminlar, glukosteroidlar, interferonlar (virus faoliyatini to‘xtatuvchi) preparatlar qo‘llash bilan yonma-yon holda oqsil va uglevodga boy, lekin yog‘siz mahsulotlardan iborat bo‘lgan yeguliklar tanovul qilish bilan birga olib boriladi. Bunda shifokor virusolog yoki gepatolog bemorning umumiy holatidan, undagi yondosh kasalliklar turidan kelib chiqib turli davo choralarini qo‘llashi mumkin. Har qanday gepatit turi bilan kasallanganda ham jigar uchun zararli hisoblangan qovurilgan, tuzlangan, konserogen mahsulotlardan, spirtli ichimliklardan, chekishdan voz kechish lozim!
Shu o‘rinda ya’na bir masalaga oydinlik kiritib o‘tsak, agar yosh oila a’zolaridan birida gepatit B virusi aniqlansa, uning jinsiy aloqa bilan yuqish ehtimolligi juda yuqoriligini e’tiborga olib, o‘z turmush o‘rtog‘ini virusga qarshi emlash tavsiya etiladi. Bu emlash hech bir havotirsiz jinsiy a’loqaga kirishish uchun zamin yaratdi. Vaksina 5 yilgacha saqlanadi.
Ya’na shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, agar ona virus bilan zararlangan bo‘lsa, tug‘riq jarayonida bolaga yuqtirib olmasligi uchun juda zarur choralar mamlakatimiz tug‘riqxonalarida joriy etilgan. Va bola tug‘ilgan vaqtdan boshlab, ilk 24 soat ichida gepatit B ga qarshi emlashdan o‘tqaziladi. Emlash chaqaloqlarda emlash kalendariga asosan uch marta olib boriladi. Ikki hamda to‘qqizinchi oyida chaqaloqda navbatdagi emlash amalga oshiriladi. Emlash kasallikni oldini olishning eng ishonchli usullaridandir!
Ushbu maqolalarni ham o‘qing:
